Müjgan Çetin
DEĞER Nedir?
İnovasyon; yenilik ile değerin birlikte gerçekleşmesidir. Bu tanımı şahsen ben yapmıyorum. İnovasyon yönetimi alanında 2014 yılından itibaren Türkiye Delegesi olarak, eş yazarları içerisinde yer aldığım, hem dünyada hem de ülkemizde yayınlanan, uluslararası referans dokümanlardan olan, ISO-56000:2020 İnovasyon yönetimi-terimler standartı yapıyor. Bu standartın güzel Türkçe’mize tercümesini de yaptık. TSE’den alıp uluslararası tanımları okuyabilirsiniz.
‘İnovasyon değerin gerçekleştiği yeni veya değiştirilmiş unsurdur. Yenilik ve değerin ilgili tarafların algılamasına bağlı olduğu ve bunlarla alakalı olduğu bir "sonuç" dur. Bu yenilik; ürün, hizmet, süreç, model, yöntem vb olabilir. Değer sadece para ile ölçülmez. Değer; finansal olabileceği gibi finansal olmayan (tasarruf, verimlilik, sürdürülebilirlik, memnuniyet, yüreklendirme, deneyim, güven) konularda da gerçekleştirilebilir. Değer, kullanıcılar, üreticiler, dağıtıcılar, tüketiciler, müşteriler, hedef kitle tarafından farklı algılanabilir. Değeri önemli kılan ise, ifade edilen veya edilmeyen ihtiyaçların karşılanmasıdır.’
Bu tanımdan gördüğünüz gibi, bir ürün veya hizmetinizde, sürecinizde, iş modelinizde, organizasyonunuzda yaptığınız yenilik ve farklılık yalnız başına İnovasyon değildir. Ürün-hizmet-süreç-iş modeli-organizasyonumuzda yaptığınız yenilik değer katmıyor ise, iNOVASYON diyemiyoruz. Peki ‘Değer nedir?’ Bu değeri anlamak ve gerçekleştirmek İNOVASYON için gereklidir.
Değer kavramının tarihsel süreçlerine dönüp, siyasi, iktisadi ve bilimsel dünyamıza kavramın girişini anlatmak istiyorum. ‘Değer teorisi Adam Smith’ten James Mill’e kadar uzanan gelenekte İngiliz ekonomi politikçilerine dayanmaktadır. Marx kapitalizmin temelde gerçekleştirdiği şeyin emekle üretilen değeri sermayeye dönüştürmesi ve bunu üretim sürecinin belirleyici faktörü olarak belirlemesi olduğunu dile getirir. Marx’a göre bir malın değeri ona harcanan emekle meydana çıkmaktadır. Kullanılan (faydalanılan) bir malda değerin bulunması somut insan emeğinin o mala katılmış veya o malda maddeleşmiş olmasından kaynaklanır. … Bir malın değerini belirleyen emek miktarı, gerekli ham madde, enerji ve makinelerin üretildiği ve yeniden üretildiği o malın bütün üretim aşamalarındaki bütün emeği kapsamına alır. Ancak kapitalist ekonomide kullanım değeri ile mübadele değeri farklılaşmıştır. Bir malın kullanım değerini fayda belirlerken mübadele değerini de emek belirler.’ [i] Değer; içerisinde bulunduğumuz çağda; artık emek veya mübadele değeri değildir. Bu tarihsel bakıştan sonra, şimdi ‘DEĞER PİRAMİDİ’[ii] adı altında MASLOW’un ihtiyaçlar piramidi yaklaşımı ile yaptıkları çalışmayı yayınlayan Bain and Company uzmanlarının araştırma sonuçlarına bakalım. Tespit ettiklerini 30 "değer unsuru"nu dört kategoride (işlevsel, duygusal, yaşamı değiştiren ve sosyal etki) değerlendiriyorlar. Bu kategoriler ve değer unsurları neler?
Piramidin en altında ‘fonksiyonel’ değer unsurları sıralanıyor. Bu unsurlar;
-Zaman kazandırmak, para kazandırmak,
-Maliyeti azaltmak, riski azaltmak, çabayı azlatmak
-Kaliteyi arttırmak, çeşitliliği artırmak, duygusal çekiciliği arttırmak, bilgi vermeyi arttırmak
-Basitleştirmek
-Organize etmek
-Entegre etmek
-Bağlantı sağlamak
-Sorunları ortadan kaldırmak
Bir üst seviyede ‘duygusal’ değer unsurları sıralanıyor. Bu unsurlar;
-Kaygıyı azaltmak
-Ödüllendirmek
-Nostalji
-Tasarım/estetik
-Ortak değer
-İyilik sağlamak
-Eğlence sağlamak
-Çekicilik sağlamak
-Erişim sağlamak
Bir üst seviyede ‘hayatı değiştirmek’ değer unsurları sıralanıyor. Bu unsurlar;
-Umut vermek
-Kendini gerçekleştirmek
-Motivasyon
-Kalıcılık
-Ait olmak
Bir üst seviyede ‘sosyal etki’ değer unsurları sıralanıyor. Bu unsurlar;
-Kendini aşmak
Bütün bu unsurlar ürün ve hizmet yeniliğinin, süreç yeniliğinin, iş modeli veya organizasyon yeniliğinin son kullanıcı, etkilenen kişi ve kuruluşlara yarattığı değerlerdir. Bu çalışmadan da gördüğümüz gibi, değer hem finansal hem de finansal olmayan unsurlardan oluşabilir. Pozitif veya negatif değer, ilgili ilgili taraflarca belirlenir. Bir yeniliğin değeri, farklı kullanıcı kategorileri veya belirli bir değer zinciri veya ağındaki üreticiler, distribütörler ve tüketiciler tarafından farklı şekilde algılanabilir. İnovasyonun değeri, zaman içinde, ihtiyaçlar ve beklentiler belirlendiği ve yerine getirildiği için, belirsizden doğrulanana kadar genellikle gelişim gösterir. Yenilikler, ilgili tüm taraflar için önemli ve dönüştürücü olabilir. Değer, yenilikçiler, aracılar ve kullanıcılar için, bir değer zincirinde veya ağda veya sektörler, alanlar veya disiplinler arasında gerçekleştirilebilir, yeniden dağıtılabilir veya değişebilir. Değerin gerçekleşmesi veya yeniden dağıtılması farklı düzeylerde gerçekleşebilir (bireysel, Örgütsel, toplumsal)
İçerisinden geçtiğimiz salgın döneminden gelişmiş olarak çıkabilmek için, yeniliklerimizle yaşama değer katmaya devam edelim…
[i] Dr Lutfi Sunar, Sosyal tabakalasma, İstanbul Üniversitesi AUZEF Sosyoloji Programı 3.sınıf Ders kitabı, 2019
[ii] Eric Almquist , John Senior, Nicolas Bloch, Bain & Company’s, September 2016 issue (pp.46–53) of Harvard Business Review, web sitesi: https://hbr.org/2016/09/the-elements-of-value Erişim Tarihi: Temmuz 2021