Dilek Aşan
Ticaret Düzenlemelerinin Çevrenin Korunmasına Etkisi
Ticaret düzenlemelerinin çevrenin korunması üzerinde önemli etkileri vardır. Bazı ticari düzenlemeler çevrenin korunmasını teşvik edebilirken bazıları çevre üzerinde olumsuz etkilere sahip olabilmektedir. Öncelikle olumlu etkilerden bahsedelim.
Ticaret düzenlemeleri çevre standartlarının ve düzenlemelerinin benimsenmesini teşvik edebilmektedir. Örneğin, Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) Ticaretin Önündeki Teknik Engellere İlişkin Anlaşması (TBT Anlaşması), ülkelerin ithal edilen ürünlerin belirli çevre standartlarını karşılamasını zorunlu kılmasına olanak tanımaktadır. Bu anlaşma, bir ülkede satılan tüm ürünlerin, nerede üretildiklerine bakılmaksızın aynı çevre standartlarını karşılamasını sağlamaya yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra, Avrupa Birliği'nin (AB), elektronik ürünlerde belirli tehlikeli maddelerin kullanımını yasaklayan RoHS Direktifi ve kimyasalların ruhsatlandırılması, kısıtlanması, kaydı ve değerlendirilmesini düzenleyen REACH tüzüğü gibi ithal ürünler için geçerli olan bazu çevre standartları vardır. Bu standartlar, AB'de satılan ürünlerin çevresel performansının iyileştirilmesine katkıda bulunmuştur. Örneğin RoHS direktifi, elektronik ürünlerde kurşun ve diğer tehlikeli maddelerin kullanımında önemli bir azalma sağlamıştır.
Ticaret düzenlemeleri çevreye zararlı ürünlerin ticaretini azaltabilir. Bu düzenlemelerden biri olan Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES), nesli tükenmekte olan bazı türlerin ve bunların ürünlerinin ticaretini yasaklamaktadır. Sözleşme, nesli tükenmekte olan türlerin ve bunların yaşam alanlarının korunmasına yardımcı olmaktadır. CITES, filler, gergedanlar ve kaplanlar gibi nesli tükenmekte olan birçok türün korunmasına önemli katkılar sunmaktadır. Örneğin, fildişi ticaretine getirilen yasak, fillerin fildişi için kaçak avlanmasını ciddi oranda azaltmıştır.
Ticaret düzenlemeleri çevre teknolojilerinin transferini teşvik edebilmektedir. Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle Bağlantılı Yönlerine ilişkin DTÖ Anlaşması (TRIPS Anlaşması), ülkelerin belirli patentler için zorunlu lisanslar vermesine olanak tanımaktadır. TRIPS, çevre teknolojilerinin gelişmekte olan ülkeler için daha uygun fiyatlı ve erişilebilir olmasına katkıda bulunmaktadır. Bu anlaşmanın en önemli katkılarından biri şudur: Bazı ülkeler HIV/AIDS ilaçlarına ilişkin patentler için zorunlu lisanslar vermiş ve bu da bu ilaçların gelişmekte olan ülkelerdeki insanlar için daha uygun fiyatlı olmasına yardımcı olmuştur.
Ticaret düzenlemelerinin çevrenin korunması çabalarına olumsuz birtakım etkileri de bulunmaktadır. Örneğin bazı ticaret düzenlemeleri bazı ülkeleri bir bakıma kirlilik cennetine dönüştürebilmektedir. Bu ifade, diğer ülkelerdeki daha katı çevre düzenlemelerine uymaktan kaçınmak isteyen işletmeleri cezbeden, zayıf çevre düzenlemelerine sahip ülkeler için kullanılmaktadır. Bu düzenlemeler söz konusu ülkelerde kirliliğin artmasına neden olabilmektedir. Örneğin, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), kirletici bazı endüstrilerin ABD'den çevre düzenlemelerinin daha zayıf olduğu Meksika'ya taşınmasının önünü açmıştır.
Olumsuz etkileri olan ticaret düzenlemelerinden bazılar kaynak arzının artmasına ve dolayısıyla tüketiminin yükselmesine yol açabilmektedir. Örneğin, tarım ürünleri ticaretini serbestleştiren ticaret anlaşmaları, çiftçilerin artan tarım ürünleri talebini karşılamak için üretimlerini genişletmeleri nedeniyle ormansızlaşmanın ve su kirliliğinin artmasına neden olabilmektedir. Yine başka bir örnek; Brezilya'da soya fasulyesi üretiminin artması Amazon yağmur ormanlarında ormansızlaşmayı hızlandırmıştır.
Ticaret düzenlemeleri bazen çevre politikalarının uygulanmasını de zorlaştırabilmektedir. Örneğin, DTÖ Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT), ülkelerin ithalatta miktar kısıtlamaları kullanmasını yasaklamaktadır. Bu durum ülkelerin çevreye zararlı ürünler gibi belirli ürünlerin ithalatını kısıtlayan çevre politikaları uygulamasını daha zor hale getirmektedir. Örneğin, ABD, yunuslara zarar verecek şekilde avlanan ton balığının ithalatına yönelik yasağı Dünya Ticaret Örgütü GATT'ı nedeniyle uygulayamamıştır.
Çevre Korumasını Teşvik Etmek İçin Ticaret Düzenlemeleri Nasıl Tasarlanır?
Ticaret düzenlemelerini tasarlarken çevre üzerindeki potansiyel etkileri dikkate alınmalıdır. Hükümetlerin çevrenin korunmasını teşvik eden ticaret düzenlemelerini tasarlamak için yapabileceklerinden bazıları şunlardır:
-Çevresel hükümler ticaret anlaşmalarına dahil edilmelidir. Ticaret anlaşmaları, ülkelerin belirli çevre standartlarını ve düzenlemelerini benimsemesini gerektiren veya çevre teknolojilerinin transferini teşvik eden hükümler içerebilir .
-Çevre anlaşmalarını uygulamak için ticari yaptırımlar kullanılmalıdır. Ülkeler, diğer ülkelere uluslararası çevre anlaşmalarına uyma konusunda baskı yapmak için ticari yaptırımları kullanabilir.
-Gelişmekte olan ülkelere çevre düzenlemelerine uymalarına yardımcı olmak için finansal yardımlar sağlanmalıdır. Bu yardımlar gelişmekte olan ülkelerin kirlilik cenneti haline gelme riskini azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
Kaynaklar
World Trade Organization (WTO): https://www.wto.org/
United Nations Environment Programme (UNEP): https://www.unep.org/
World Resources Institute (WRI): https://www.wri.org/
Center for Climate and Energy Solutions (C2ES): https://www.c2es.org/
American Council for an Energy-Efficient Economy (ACEEE): https://www.aceee.org/
National Resources Defense Council (NRDC): https://www.nrdc.org/