Dilek Aşan
Beyaz Eşya Sektöründe Sürdürülebilirlik
Sürdürülebilir ürün üretimi konusundaki yasal düzenlemeler ve tüketici beklentileri son yıllarda üreticiler üzerinde giderek artan bir baskı oluşturmaktadır. Üreticiler bu baskıya cevap vermek için tasarım, üretim, tedarik zinciri ve diğer süreçlerini sürdürülebilirlik ekseninde yeniden planlamaya başlamıştır. Günümüzde otomotiv, gıda, elektronik, kimya ve daha birçok sektörde net bir şekilde tanımlanmış sürdürülebilirlik gereksinimleri mevcuttur. Enerji verimliliğinin yüksek olması; sağlık, güvenlik ve kalite standartlarını karşılaması, toksik madde içermemesi, döngüsel ekonomiye uygun üretilmesi vb, sürdürülebilir ürün denilince akla ilk gelen konular olmaktadır. Tüm dünyada giderek büyüyen beyaz eşya sektöründe de sürdürülebilirlik yaklaşımı her geçen gün daha fazla gündeme gelmeye ve önem kazanmaya başlamıştır.
Beyaz eşyaların yaşam döngüsü boyunca düşük çevresel ayak izine sahip olması, düşük enerji tüketmesi, insan sağlığı ve çevre için bir risk oluşturmaması vb gibi konularda ulusal ve uluslararası düzeyde standartlar ve regülasyonlar geliştirilmektedir. Gelişen teknolojiyle beraber bu tür gereksinimleri karşılayan ürünler üretmek daha kolay hale gelmiştir. Zira, gelinen noktada beyaş eşya sektöründe üreticiler arasındaki mevcut rekabetin daha sürdürülebilir ürün üretmek üzerine oluştuğunu söyleyebiliriz. Peki beyaz eşya sektöründe sürdürülebilirliğe yön veren temel konular nelerdir ve bu konudaki ne tür piyasa düzenlemeleri yapılmaktadır?
Enerji Verimliliği
Beyaz eşyaların tamamında elektrikle çalışan ekipmanlar mevcuttur. Elektrik motoru, pompa, kompresör vb gibi ekipmanlar, beyaz eşyanın büyüklüğü ve kapasitesine bağlı olarak farklı seviyelerde elektrik tüketimine sahiptir. Bu bağlamda, beyaz eşyaları yüksek enerji verimli kategorisinde listeleyebilmek için bu tür ekipmanlar daha düşük enerji tüketecek şekilde tasarlanmaktadır. Bu eşyaların üzerinde enerji tüketim seviyesine göre belirlenmiş verimlilik sınıfları (A, A+, A++ vs) yazılmaktadır. Dolayısıyla tüketiciler bir ürünü satın alırken bu bilgiyi de değerlendirmektedir. Enerji verimliliğinin yüksek olması daha düşük enerji tüketimi ve dolayısıyla daha düşük karbon emisyonu demektir. Bu konuyla ilgili AB’de ve birçok ülkede geçerli ekotasarım, eko-etiketleme ve sürdürülebilir ürün yönetmelikleri mevcuttur. 30 Mart 2022’de AB’de yayınlanan sürdürülebilir ürünler yönetmeliği için yeni ekotasarım önerisi, sürdürülebilirlik kapsamını daha da genişletmektedir. Farklı ürün gruplarını kapsayan düzenleme, beyaz eşya üreticilerinden de aşağıdaki konularda tüketicilere bilgilendirme yapmasını talep etmektedir.
-Ürün dayanıklılığı, yeniden kullanılabilirlik, yükseltilebilirlik ve onarılabilirlik
-Döngüselliği engelleyen maddelerin varlığı
-Enerji ve kaynak verimliliği
-Geri dönüştürülmüş içerik
-Yeniden üretim ve geri dönüşüm
-Karbon ve çevresel ayak izleri
-Dijital ürün pasaportu dahil olmak üzere bilgi gereksinimleri
Sağlık ve Güvenlik
Beyaz eşyalar, tasarım amacı itibariyle son kullanıcının günlük olarak kullandığı ürünlerdir. Dolayısıyla sürekli olarak temas edilen ve bulunduğu ortama hava / koku emisyonu yayabilen cihazlardır. Bu bağlamda, beyaz eşyaları sürdürülebilir ürün kategorisine koyabilmek için tüketici sağlığı ve güvenliği dikkate alacak şekilde tasarlanmış olması büyük önem arz etmektedir. İmal edildiği malzeme, içerisinde kullanılan kimyasal maddeler, kullanım süresi ve ömrüne bağlı olarak sonradan ortaya çıkacak emisyonlar vs bu kapsamda dikkate alınmalıdır. Bunla ilgili yasal düzenlemelerin başında ülkemizde de aynen kabul edilen ve uyumlaştırılan AB RoHS (Tehlikeli Maddelerin Kısıtlanması) Yönetmeliği gelmektedir. Bu yönetmelik, aralarında beyaz eşyaların da bulunduğu çeşitli elektrikli ve elektronik ekipmanlar içerisinde zararlı birtakım maddelerin (kurşun, cıva, kadmiyum vs) kullanımını kısıtlamaktadır. Bu çervede, beyaz eşya üreticilerinin sürdürülebilirlik gereksinimleri doğrultusunda ürünlerini en güncel RoHS yönetmeliğine uygun şekilde tasarlayıp piyasaya sunması gerekmektedir.
Geri Dönüşüm / Yeniden Kullanım
Beyaz eşyalar diğer birçok elektrikli ve elektronik cihazlar gibi belirli ömrü olan ürünlerdir. Ömür süresi ürüne bağlı olarak genellikle 10 - 20 yıl arasındadır. Ürünlerin, bu süre tamamlandıktan sonra da değerlendirilebiliyor olması sürdürülebilirlik açısından çok önemlidir. İçerisindeki bileşenlerin tamir, bakım, onarım vb gibi uygulamalarla geri dönüştürülmesi ve yeniden üretime kazandırılması, beyaz eşya tüketim talebini düşürebilir ve kaynak kullanımını azaltabilir. Beyaz eşyaların geri dönüştürülebilirliği aynı zamanda sektör genelinde atık miktarını da düşürebilir. Bu yaklaşım, ürünlerin yaşam döngüsünü uzatabilir ve döngüsel ekonomiye katkı sağlayabilir. Bu konuyla ilgili çalışmalara yön veren en temel yasal düzenleme Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Yönetimi Yönetmeliği’dir (WEEE). Bu yönetmelik, beyaz eşyaların ve diğer birçok ürün grubunun yaşam döngüsü boyunca çevre ve insan sağlığı üzerinde oluşturabileceği zararlı etkileri azaltmak için geliştirilmiştir. Aynı zamanda geri dönüşüm ve yeniden kullanım gibi prosedürleri açıklamaktadır.